Is er sprake van goed en behoorlijk bestuur in de luchtvaartsector? Nee.
Kortgezegd kan je stellen dat tav.de luchtvaart alle basis regels van goed bestuur ('governance') worden geschonden.
Wat is 'governance'?
Governance omvat de wijze van besturen, de gedragscode en de manier waarop het toezicht is georganiseerd. Het gaat over het maken van beleid, de manier van beslissen, verantwoording en bevoegdheden.
Overheden en 'behoorlijk bestuur'
Overheden dienen te voldoen aan 'behoorlijk bestuur'. Dit omvat gedragsregels van de overheid ten opzichte van de burger. Duidelijk is dat het ministerie van I&W deze regels heeft geschonden en schendt.
Waaronder:
- het Zorgvuldigheidsbeginsel (overheid moet een besluit zorgvuldig voorbereiden en nemen: burger correct behandelen, zorgvuldig onderzoek doen naar feiten en belangen, procedure goed volgen en deugdelijke besluitvorming);
- het Rechtszekerheidsbeginsel (overheid moet haar besluiten zó formuleren dat de burger precies weet waar hij aan toe is en geldende rechtsregels juist en consequent toepassen);
- het Verbod op détournement de procédure. (overheid mag geen lichtere procedure volgen om tot een besluit te komen);
- het Evenredigheidsbeginsel. (overheid moet ervoor zorgen dat de nadelige gevolgen van een overheidsbesluit voor een burger niet zwaarder zijn dan het algemeen belang van het besluit);
- en het Vertrouwensbeginsel. Wie op goede gronden – bijvoorbeeld na een duidelijke toezegging – erop mag vertrouwen dat de overheid een besluit neemt, heeft daar ook recht op. Tsja ...
Code Tabaksblat voor bedrijfsleven
Zo hanteert het bedrijfsleven code-Tabaksblat; een gedragscode voor beursgenoteerde bedrijven. Een van de leidende principes voor de inrichting van governance van organisaties is 'scheiding van functies' en een duidelijke omschrijving van verantwoordelijkheden en bevoegdheden.
Klinkt logisch toch? Niet voor de luchtvaart sector. Deze governance is heel anders georganiseerd. Met als gevolg een niet transparante manier van besturen en beslissen, onduidelijke verantwoordelijkheden waarbij onafhankelijke controle moeilijk is en goede handhaving ontbreekt.
Kritisch rapport over governance luchtvaart
In 2020 is een kritisch rapport verschenen van de Commissie governance en participatie luchtvaart onder leiding van M.J. (Job) Cohen getiteld: 'Sturen in een volatiel domein. Lessen governance en participatie luchtvaart.' Kort gezegd ging het rapport in op de manier waarop bestuur, beleid en uitvoering in de luchtvaart geregeld zijn. De commissie geeft 6 duidelijke adviezen voor meer duidelijkheid, betere visie, grotere flexibiliteit, voorkomen van belangenverstrengeling, het versterken van de kennis van het ministerie en effectieve en efficiente participatie.
Belangenverstrengeling en de vele petten van het ministerie van I&W
Kortgezegd heeft het ministerie teveel petten op. De overheid is zowel aandeelhouder, beleidsmaker als opdrachtgever voor onderzoek. Zowel (mede-)aanvrager van vergunningen als vergunningverlener. En tevens handhaver. Dit alles in zeer nauwe samenwerking met – soms zelfs in opdracht van (?) – Schiphol. Dit is zeer in tegenspraak met de uitgangspunten van goed bestuur. Van objectief onafhankelijk beleid kan zo geen sprake meer zijn. Laat staan dat er ruimte is voor tegengeluiden en het beschermen van burgers tegen de negatieve effecten van de luchtvaart.
Enkele voorbeelden over de gang van zaken rondom Luchthaven Lelystad:
- Bij vragen over volksgezondheid, zoals de blootstelling aan (ultra)fijnstof of de invloed van (nachtelijk) geluid op de slaapverstoring die wij hebben gesteld aan het Ministerie van VWS, logischerwijs verantwoordelijk voor de volksgezondheid, krijgen we antwoord van het ministerie van I&W.
- De regie van verschillende procedures mbt. Lelystad Airport, zoals de MER procedure, wordt door ambtenaren van het Ministerie van I&W gevoerd. In plaats van de initiatiefnemer Schiphol. Andere commerciele organisaties dienen dit zelf te verzorgen.
- Handhaving van afspraken; wet- en regelgeving op het gebied van Luchtvaart is belegd bij de Inspectie Leefomgeving en Transport – ILT – die ook een onderdeel is van hetzelfde Ministerie. Bekend van het gedogen en “niet handhaven” op Schiphol, Rotterdam Airport en Maastricht Airport.
- In tegenstelling tot de gebruikelijke gang van zaken in de industrie geeft het Ministerie van I&W rechtstreeks opdrachten en financiert deze. Bij voorbeeld rapporten en procedures voor Milieueffect rapportages, communicatie en PR, geluidstudies etc. die normaal voor rekening en verantwoording van de “initiatiefnemer” zijn. Het gaat over vele miljoenen “belastinggeld” die op deze wijze worden besteed.
- Het is algemeen bekend dat Schiphol medewerkers meeschrijven (soms wordt zelfs gesproken over: 'dicteren') aan antwoorden op Kamervragen over Lelystad Airport die gesteld worden aan het ministerie van I&W.
- Schadeclaims ingediend door burgers en ondernemers nav de plannen en verleende vergunningen door het ministerie van I&W worden afgehandeld door jawel ... het ministerie van I&W.
Sprake van goed bestuur? Nee.
Bij goed bestuur dient belangenverstrengeling voorkomen te worden en dienen functies en bevoegdheden helder en gescheiden te zijn. En laat dat nou juist niet het geval zijn voor de manier waarop het besturen van de luchtvaartsector is georganiseerd. De gang van zaken rondom Lelystad Airport laten dat weer eens goed zien, helaas. En burgers zijn hiervan de dupe.
En ook: Rechten burger geschaad: beroep bij bestuursrechter onmogelijk gemaakt.
Sinds 2003 is beroep tegen luchthavenbesluiten over Schiphol, Lelystad, Eindhoven en Rotterdam niet meer mogelijk bij de bestuursrechter. Tegen besluiten van andere luchthavens is wel beroep mogelijk bij de bestuursrechter. Dit staat haaks op de (EU) wetgeving die stelt dat een laagdrempeliger rechtsgang en duidelijkheid voor alle luchthavenbesluiten voor burgers mogelijk moet zijn. SATL heeft in 2019 hiertegen bezwaar aangetekend bij minister van Nieuwenhuizen, maar tot op heden nog geen reactie ontvangen. Lees er hier meer over.
Lees ook
Schipholwatch schreef er een goed artikel over: ‘Cohen: teveel losse eindjes luchtvaartnota’