Economen bepleiten krimp Schiphol en dicht laten Lelystad Airport

Onder de titel ‘Minder vliegen, meer verdienen’ organiseerde SATL op 2 oktober een symposium over de vraag of groei van de luchtvaart in Nederland nog wel verdedigbaar is. Volgens de econoom dr. Walter Manshanden, co-auteur van het tijdens de bijeenkomst gepresenteerde rapport ‘Groei zonder winst’, is dit niet het geval. Na analyse van beleidsstukken van de Schiphol Groep concluderen hij en zijn mede-onderzoeker drs. Leo Bus dat de groeistrategie, die Schiphol in de jaren ’10 van deze eeuw volgde, niet verantwoord was en dat deze averechts heeft gewerkt.

Aanleiding om de bijeenkomst in Den Haag te organiseren vormen opmerkelijke uitspraken van de nieuwe PVV-minister van IenW Barry Madlener en de eveneens pas aangetreden ceo van de Schiphol Groep Pieter van Oord. Waar hun voorgangers minister Mark Harbers (VVD) en Ruud Sondag inzagen in dat krimp van Schiphol een oplossing biedt voor veel problemen, zien Madlener en Van Oord daar niets in en zij komen toch weer met groei op de proppen. Hierin worden ze bijgestaan door Marjan Rintel, de president-directeur van de KLM, die evenmin van krimp en inperking van het hub-spoke model wil horen. Blijkens een onthullende publicatie in de NRC stonden Van Oord en Rintel al daags na diens aantreden bij Madlener op de stoep om hun zaak te bepleiten.

Spraakmakende economen

In de aanloop naar het symposium verzocht SATL de economen Manshanden en Bus onderzoek te doen naar het groeiscenario van de Schiphol Groep. Is wat Schiphol en de minister klaarblijkelijk willen wel verstandig, wil SATL van Manshanden en Bus weten.
De twee onafhankelijke onderzoekers hadden in 2019 naam gemaakt met een spraakmakende Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA). Een belangrijke conclusie was toen dat verdere groei van de luchtvaart zowel economisch als maatschappelijk negatief voor Nederland uitwerkt. Zij berekenden tevens dat Lelystad Airport per saldo geen werkgelegenheid van betekenis oplevert. Hun baanbrekende MKBA kreeg een vervolg met rapporten van andere bureaus, onder andere van CE Delft, die in essentie tot dezelfde conclusies kwamen: ons land is niet gebaat bij groei, maar bij krimp van het aantal vluchten. Langs andere weg kwam J. Kremers, de staatsagent voor de KLM, eveneens tot de slotsom dat Nederland ‘over-bereikbaar’ is. Van de 235.000 vluchten die de KLM jaarlijks op Schiphol uitvoert, zijn er 150.000 doublures met vluchten die andere maatschappijen ook op Schiphol uitvoeren(link).

Conclusie

Het rapport dat dr. Manshanden tijdens het symposium toelichtte, maakt duidelijk dat de groei die de Schiphol Groep in de voorbije jaren nastreefde, en nu weer wil oppakken, om tal van redenen ook bedrijfseconomisch onverstandig is. ‘Een financieel verantwoord model van Schiphol sluit hoge groei van de luchtvaart, een grote transfer-hub en opening van Lelystad Airport uit,’ is zijn hoofdboodschap. De constatering, verpakt in de titel van het symposium ‘Minder vliegen, meer verdienen’, zal sommigen misschien verbazen. Toch is dit het geval. Het hub-model van Schiphol en de KLM heeft een waterhoofd gekregen, de meerwaarde voor de Nederlandse economie en voor Schiphol van alle overstappers en veel intercontinentale vluchten is minimaal, terwijl de gevolgen voor de omgeving onevenredig groot zijn. Het rapport van Manshanden en Bus toont aan dat het automatisme ‘meer is beter’ niet meer van toepassing is.

Onbetaalde rekening van 4 miljard

De andere sprekers – Koenraad Backers, programmaleider Luchtvaart bij Natuur en Milieu, en Hans de Geus, financieel verslaggever RTLZ – lieten eveneens waarschuwende geluiden horen. Backers rekende voor dat de luchtvaart de Nederlandse samenleving – lees de belastingbetalers – per jaar met een onbetaalde rekening van € 4 miljard opzadelt. Dit omdat van de € 5,8 miljard aan klimaat-, emissie- en infrastructuurkosten, slechts € 1,74 miljard (30 %) door heffingen en belastingen wordt gedekt. Bovendien profiteert volgens Backers maar een kleine groep (10%) van overwegend welgestelde veel-vliegers disproportioneel van de lage heffingen en belastingen, terwijl 60% van de Nederlanders in 2023 helemaal niet vloog. Verhoog en differentieer de vliegbelasting, belast overstappers en belast vracht per gevlogen kilometer, is zijn advies.

Bijval van top-economen

Opvallend is dat uitgerekend op de symposium dag maar liefst 21 vooraanstaande economen vrijwel hetzelfde geluid lieten horen en aldus indirect bijval gaven aan Backers betoog. Het onderstreept de relevantie van zijn pleidooi en dat van SATL’s symposium.

Op de site van het economenblad ESB schrijft de groep: ´Het overgrote deel van de maatschappelijke kosten van vliegverkeer komen niet voor rekening van de luchtvaart zelf. Vooral veel- en ver-vliegers en overstappers laten nu een flinke onbetaalde rekening achter voor de rest van de samenleving. De aangekondigde hogere vliegbelasting voor verre vluchten is een belangrijke stap, maar is nog niet genoeg. Door deze verder te verhogen en verbreden komen de kosten en baten van vliegverkeer meer in evenwicht.’ En met maatschappelijke kosten bedoelen zij ‘reële kosten, waar uiteindelijk iemand de prijs voor betaalt. Zoals omwonenden die ziek worden, of zelfs eerder overlijden, door luchtvervuiling, vermoeide werknemers die na een gebroken nacht minder productief zijn, kinderen met concentratieproblemen op school, de schade van extreem weer door klimaatverandering en de infrastructurele werken zoals hogere dijken en grotere gemalen die nodig zijn om Nederland droog te houden.’ LINK naar het ESB-artikel

Louter verliezers

Inleider De Geus op zijn beurt zette uiteen dat de KLM in feite technisch failliet is en een bedrijf dat ‘louter verliezers’ kent. Aandeelhouders, werknemers, toeleveranciers, klanten, omgeving, milieu en fiscus hebben volgens hem allemaal het nakijken. Desondanks, zo stelde hij vast, blijft de staat op allerlei manieren steunen en bijspringen, door geen btw te heffen, steun te verlenen onder de marktrente, het belang in de KLM tegen hoge kosten op peil te houden en al wat dies meer zij.

Forumdiscussie met de aanwezige politici

Tijdens de forumdiscussie onder leiding van dr. Frank Dietz, econoom en voormalig directielid Planbureau voor de Leefomgeving, kruisten vier Kamerleden op beschaafde wijze de degens. Twee van hen behoren tot de oppositie: Ines Kostić (PvdD) en Habtamu de Hoop (GL-PvdA). De andere twee tot de coalitie: Cor Pierik (BBB) en Willem Boutkan (PVV).

De eerste twee konden zich over het algemeen goed vinden in de analyses en waarschuwingen van de inleiders. Pierik en Boutkan toonden zich door de bank genomen iets terughoudender en voorzichtiger.
Op twee punten was Boutkan, die een politieachtergrond heeft en thans ook lid van Provinciale Staten van Flevoland is, wel uitgesproken. Ten eerste vindt hij het onbestaanbaar dat al decennialang afspraken met de luchtvaart niet worden gehandhaafd. Daarnaast geeft hij te kennen weliswaar voorstander van opening van Lelystad Airport voor vakantieverkeer te zijn, maar mocht dat niet lukken, dat wat hem betreft dan Defensie aan zet is. Voor het volle pakket, inclusief stationering van F35’s.

Werk aan de winkel

Inmiddels is bekend dat twee dagen na het SATL-symposium Schiphol-voorman Van Oord, directeur van Lelystad Airport Jan Eerkens en de Flevolandse Commissaris van de Koning Arjen Gerritsen (VVD) bij minister Madlener hun opwachting hebben gemaakt. Het laat zich raden wat zij kwamen doen. Nog geen week later verklaarde de minister voor de camera van Nieuwsuur, dat hij zich sterk wil maken voor opening van het poldervliegveld. ‘Er is heel veel in geïnvesteerd. Ik vind het wel heel zonde als zo’n investering voor niks blijkt te zijn geweest,’ aldus Madlener.

Ziehier wat SATL al jaren signaleert. Vanaf 2007 zijn de Schiphol Groep en het ministerie van IenW een voldongen gaan creëren: een kant-en-klaar vliegveld. Dit terwijl zij weten dat er nog grote politieke, juridische, vlieg- en milieutechnische alsook (bedrijf)economische bezwaren bestaan. Dit met het doel om vervolgens te kunnen roepen: ‘Lelystad Airport moet écht open, anders is het zonde van het geïnvesteerde geld.’

Men ziet over het hoofd dat gemaakte kosten slechts een deel van het geheel is en dat er nog veel kosten gemaakt moeten worden voordat het vliegveld rendabel is. Lees meer over de business case Lelystad Airport

SATL organiseert symposium ‘Minder vliegen Meer verdienen’